Ολυμπιακό Χωριό
συμμετοχή σε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό / αρχιτεκτονική προμελέτη
ΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ:
Οργανισμός «Αθήνα 2004»
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Σάσα Λαδά, Λόης Παπαδόπουλος, Βίλμα Χαστάογλου
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ:
Χριστίνα Βουμβουράκη, Χριστίνα Καλτιμπάνη, Απόστολος Καλφόπουλος, Κατερίνα Μερεση, Χρυσόστομος Νικολόπουλος, Ντάνης Στυλίδης, Άγγελος Φλώρος, Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου
ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ:
Νίκος Ηλιού (transport planning: κυκλοφοριακή μελέτη), Έφη Καριώτη (energy and bioclimatic engineering: μελέτη ενεργειακού σχεδιασμού), Κλαίρη Παλυβού (archaeological issues), Γιάννης Πούλιος (civil and earthquake engineering), Νιόβη Χρυσσομαλλίδου (energy and bioclimatic engineering: μελέτη ενεργειακού σχεδιασμού)
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΠΡOΤΑΣΗ:
1.
Κεντρικό ζητούμενο της πρότασης είναι η αποσαφήνιση του χαρακτήρα του Ολυμπιακού Οικισμού.
Το μεγάλο πληθυσμιακό μέγεθος του νέου οικισμού, ο προγραμματικός σχεδιασμός του από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας, η θέση του στα Βόρεια του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών, η γειτνίασή του με τις περιοχές των Θρακομακεδόνων, της Βαρυμπόμπης και του οικισμού Φλόγα και η επαφή του με το Αεροδρόμιο της Δεκέλειας, τα χαρακτηριστικά του τοπίου, οι μαλακές υψομετρικές καμπύλες, ο προσανατολισμός του, η υφιστάμενη χλωρίδα, το μικροκλίμα της περιοχής, η παρουσία αρχαιολογικών ευρημάτων με εξαιρετικό ενδιαφέρον και ακόμη η σύνδεση της ίδρυσης του οικισμού με τον οικουμενικό συμβολισμό των Ολυμπιακών Αγώνων συνιστούν τα πραγματικά και συγκεκριμένα δεδομένα της κοινωνικής, φυσικής και ιστορικής γεωγραφίας του νέου οικισμού.
Ακριβώς γι’ αυτό η πολλαπλή ανάλυση του τοπίου προσφέρει περιγραφές του ζητούμενου χαρακτήρα του περισσότερο ασφαλείς από τις φορμαλιστικές πολεοδομικές εικόνες των παραδειγμάτων που παραδίνονται από το επαναλαμβανόμενο ρεπερτόριο της εφαρμοσμένης πολεοδομίας των τελευταίων σαράντα χρόνων, παραδείγματος χάριν των δορυφόρων πόλεων, του ιστορικιστικού αναβιωτισμού, του προαστιακού ήθους, της αντιαστικής νατουραλιστικής γραφικότητας ή άλλων δόκιμων πολεοαρχιτεκτονικών εκδοχών.
2.
Η πρόταση θεωρεί ότι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του νέου οικισμού μπορεί να στηριχθεί κατά προτεραιότητα στην εμφατική ερμηνεία του περίπου αφανούς, αλλά εκτεινόμενου σε όλο το μήκος του κεντρικού άξονα της περιοχής, ίχνους του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Η αρχιτεκτονική ανάδειξη του αρχαιολογικού ίχνους σε ισχυρό οργανωτικό άξονα της σύνθεσης υποστηρίζει το genius loci, προσδίδοντας στον καινούργιο οικισμό το σημασιολογικό βάθος της ιστορικής χρήσης της περιοχής.
3.
Δεύτερο στοιχείο υποστήριξης της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του νέου οικισμού είναι η απόδοση διακριτών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών στις λειτουργικές διαφοροποιήσεις του αστικού ιστού. Έτσι η λειτουργική δομή: κατοικία, κεντρικότητα, αναψυχή / πολιτισμός αντιστοιχείται προς το σχήμα: προαστιακό τοπίο, μητροπολιτικό τοπίο, φυσικό πάρκο. Η ελεγχόμενη διαφοροποίηση του ιστού σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της συνεκτικότητάς του επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση ενός βασικού οργανωτικού κανάβου, η κατεύθυνση του οποίου ορίζεται από τον ευνοϊκό προσανατολισμό Β/Ν καθώς και από την κατεύθυνση του άξονα Αδριάνειου υδραγωγείου.
4.
Τέλος, ο χαρακτήρας της προτεινόμενης επίλυσης υπερκαθορίσθηκε από την επιθυμία του αναθέτη να ακολουθηθούν οι αρχές ενεργειακού και βιοκλιματικού σχεδιασμού.
5.
Η διάκριση των περιοχών της Διεθνούς Ζώνης από τη Ζώνη Κατοικίας κατά την περίοδο της ολυμπιακής χρήσης εξυπηρετεί τις απαιτήσεις των ολυμπιακών προδιαγραφών και εξασφαλίζει τον έλεγχο στις κινήσεις των αθλητών, των διαπιστευμένων επισκεπτών και των εργαζόμενων.
Η Διεθνής Ζώνη και το μετα-Ολυμπιακό Πολεοδομικό Κέντρο χωροθετούνται κατά μήκος του Δυτικού ορίου του συνολικού γηπέδου, κατά μήκος της εξωτερικής λεωφόρου ταχείας κυκλοφορίας. Η οργάνωση των κτιριακών όγκων των περίπου 18 000τ.μ. της Ολυμπιακής χρήσης και των 48 000 τ.μ. κλιμακώνεται πάνω στις φυσικές κλίσεις του γηπέδου της Διεθνούς Ζώνης στο Δυτικό όριο του οικισμού. Η εναλλαγή των κτιριακών όγκων με τους υπαίθριους χώρους αποδίδει μια ενδιαφέρουσα διαδοχή έξι περίπου ισομεγεθών πλατειών -η πλατεία της εισόδου, η πλατεία της αγοράς, η πλατεία των τελετών, η πλατεία του Δημαρχείου, η πλατεία της ρέμβης, η πλατεία του νερού- η οποία, σε συνδυασμό με τις τοπικές διαφοροποιήσεις της δόμησης και των υψών των κτιρίων, υποστηρίζει τον επιθυμητό αστικό χαρακτήρα της ζώνης. Η περιοχή κατοικίας αναπτύσσεται εν επαφή με τη Διεθνή Ζώνη/Πολεοδομικό Κέντρο και προς το Δυτικό όριο με το άλσος του Αεροδρομίου της Δεκέλειας.
6.
Η οργάνωση των μονάδων κατοικίας γίνεται με ενιαίο τρόπο, που επιτρέπει την προσαρμογή στη μαλακή φυσική κλίση του γηπέδου και εξασφαλίζει το βέλτιστο –Νότιο- προσανατολισμό, ενώ ο περιορισμός του μήκους παράθεσης των μονάδων κατοικίας δημιουργεί οπτικά φράγματα και εγγυάται τον καλό αερισμό του οικισμού. Τα μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των κτιρίων και το ελαχιστοποιημένο οδικό δίκτυο περιγράφουν έναν ομογενή "τάπητα" περιοχής κατοικίας με χαρακτήρα προαστιακού οικισμού.
Οι 4 περίπου ισομεγέθεις υποενότητες κατοικίας δημιουργούνται από την τομή της γραμμικής ζώνης των κοινωφελών εξυπηρετήσεων με τη ζώνη του γραμμικού Αδριάνειου πάρκου. Οι ζώνες αυτές περιλαμβάνουν τις εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Κέντρου κατά την Ολυμπιακή χρήση και τις κοινωφελείς και λοιπές λειτουργίες οικιστικού εξοπλισμού στη μετα-Ολυμπιακή φάση. Η διάταξη αυτή επιτρέπει να δημιουργηθούν οι 4 γειτονιές κατοικίας με άμεση πρόσβαση και σε σύνδεση με τις λοιπές εκτός κατοικίας λειτουργίες. Κάθε ζώνη έχει το δικό της ιδιαίτερο λειτουργικό χαρακτήρα και αισθητική. Η οριζόντια ζώνη είναι πιο εξωστρεφής, σε άμεση συνέχεια με τη Διεθνή Ζώνη και το Πολεοδομικό Κέντρο και φιλοξενεί τις λειτουργίες του εμπορίου, της εστίασης, της διοίκησης, της υγείας, της πυρόσβεσης και της ψυχαγωγίας ενώ οι προστιθέμενες λειτουργίες της μεταολυμπιακήςφάσης (π.χ. η εκπαίδευση) αλλά και οι μετασχηματισμοί των χρήσεων οδηγούν σε μετασχηματισμούς της αισθητικής και στην ενίσχυση του αστικού χαρακτήρα του οικισμού. Η κατακόρυφη ζώνη Β/Ν είναι πιο εσωστρεφής, με άμεση αναφορά στην τοπική κοινότητα, και λειτουργεί σαν ένα «ρήγμα» αναψυχής, παραλαμβάνοντας κυρίως χρήσεις ψυχαγωγίας και πολιτισμού. Έχει σαφώς πιο «φυσική» αισθητική με τη συνδυασμένη παρουσία πράσινου και νερού (αναφορά στο αρχαιολογικό παρελθόν και τα σημερινά ρέματα τα περιοχής), και αξιοποιεί την παρουσία των αρχαιολογικών ευρημάτων, με στόχο να προσδώσει μιαν απαραίτητη ταυτότητα και ιστορική αναφορά στο νέο οικισμό. Κάθε οικοδομικό Τετράγωνο περιλαμβάνει ανάμειξη διαφόρων τύπων κατοικιών κατά μικρότερες ενότητες, με επιδίωξη ένα συνδυασμό ποικιλίας, τάξης και αναγνωσιμότητας. Η ελεύθερη διάταξη των μονάδων κατοικίας εντός του Οικοδομικού Τετραγώνου εξασφαλίζει βέλτιστες βιοκλιματικές συνθήκες, με πλήρη τήρηση των απαιτήσεων προσανατολισμού, ηλιασμού και φυσικού δροσισμού.
7.
Οι αθλητικές εγκαταστάσεις τοποθετούνται στο Β. τμήμα, το οποίο λόγω της γεωμετρίας του είναι δυσμενές για την ανάπτυξη της κατοικίας. Ωστόσο, στη μετα – Ολυμπιακή φάση η συγκεκριμένη θέση, με εύκολη προσπέλαση και από εξωτερική αρτηρία και από το εσωτερικό συλλεκτήριο δίκτυο, είναι πλεονεκτική για τη χρήση των εγκαταστάσεων από τον ευρύτερο οικιστικό περίγυρο. Με την εγκατάσταση του τοπικού σχολικού Γυμνασίου - Λυκείου, και την προτεινόμενη εγκατάσταση ενός Αθλητικού Γυμνασίου – Λυκείου με υπερτοπική λειτουργία, η περιοχή θα αναδειχθεί σε πυρήνα ενός εκπαιδευτικο-αθλητικού συνόλου, ως «συνέχεια» του Ολυμπιακού χαρακτήρα της περιοχής.
Η κυκλοφορία στο εσωτερικό του οικισμού εξυπηρετείται από ένα συνεχές δίκτυο συλλεκτήριων οδών με μορφή διπλού δακτυλίου και από ένα ευρύ δίκτυο πεζοδρόμων το οποίο συναντάται σε διάφορα σημεία με το κύριο πλέγμα.
ΦΟΡΕΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ:
Οργανισμός «Αθήνα 2004»
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:
Σάσα Λαδά, Λόης Παπαδόπουλος, Βίλμα Χαστάογλου
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ:
Χριστίνα Βουμβουράκη, Χριστίνα Καλτιμπάνη, Απόστολος Καλφόπουλος, Κατερίνα Μερεση, Χρυσόστομος Νικολόπουλος, Ντάνης Στυλίδης, Άγγελος Φλώρος, Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου
ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ:
Νίκος Ηλιού (transport planning: κυκλοφοριακή μελέτη), Έφη Καριώτη (energy and bioclimatic engineering: μελέτη ενεργειακού σχεδιασμού), Κλαίρη Παλυβού (archaeological issues), Γιάννης Πούλιος (civil and earthquake engineering), Νιόβη Χρυσσομαλλίδου (energy and bioclimatic engineering: μελέτη ενεργειακού σχεδιασμού)
ΑΡΧΙΤΕΚΤOΝΙΚΗ ΠΡOΤΑΣΗ:
1.
Κεντρικό ζητούμενο της πρότασης είναι η αποσαφήνιση του χαρακτήρα του Ολυμπιακού Οικισμού.
Το μεγάλο πληθυσμιακό μέγεθος του νέου οικισμού, ο προγραμματικός σχεδιασμός του από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας, η θέση του στα Βόρεια του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών, η γειτνίασή του με τις περιοχές των Θρακομακεδόνων, της Βαρυμπόμπης και του οικισμού Φλόγα και η επαφή του με το Αεροδρόμιο της Δεκέλειας, τα χαρακτηριστικά του τοπίου, οι μαλακές υψομετρικές καμπύλες, ο προσανατολισμός του, η υφιστάμενη χλωρίδα, το μικροκλίμα της περιοχής, η παρουσία αρχαιολογικών ευρημάτων με εξαιρετικό ενδιαφέρον και ακόμη η σύνδεση της ίδρυσης του οικισμού με τον οικουμενικό συμβολισμό των Ολυμπιακών Αγώνων συνιστούν τα πραγματικά και συγκεκριμένα δεδομένα της κοινωνικής, φυσικής και ιστορικής γεωγραφίας του νέου οικισμού.
Ακριβώς γι’ αυτό η πολλαπλή ανάλυση του τοπίου προσφέρει περιγραφές του ζητούμενου χαρακτήρα του περισσότερο ασφαλείς από τις φορμαλιστικές πολεοδομικές εικόνες των παραδειγμάτων που παραδίνονται από το επαναλαμβανόμενο ρεπερτόριο της εφαρμοσμένης πολεοδομίας των τελευταίων σαράντα χρόνων, παραδείγματος χάριν των δορυφόρων πόλεων, του ιστορικιστικού αναβιωτισμού, του προαστιακού ήθους, της αντιαστικής νατουραλιστικής γραφικότητας ή άλλων δόκιμων πολεοαρχιτεκτονικών εκδοχών.
2.
Η πρόταση θεωρεί ότι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του νέου οικισμού μπορεί να στηριχθεί κατά προτεραιότητα στην εμφατική ερμηνεία του περίπου αφανούς, αλλά εκτεινόμενου σε όλο το μήκος του κεντρικού άξονα της περιοχής, ίχνους του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Η αρχιτεκτονική ανάδειξη του αρχαιολογικού ίχνους σε ισχυρό οργανωτικό άξονα της σύνθεσης υποστηρίζει το genius loci, προσδίδοντας στον καινούργιο οικισμό το σημασιολογικό βάθος της ιστορικής χρήσης της περιοχής.
3.
Δεύτερο στοιχείο υποστήριξης της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του νέου οικισμού είναι η απόδοση διακριτών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών στις λειτουργικές διαφοροποιήσεις του αστικού ιστού. Έτσι η λειτουργική δομή: κατοικία, κεντρικότητα, αναψυχή / πολιτισμός αντιστοιχείται προς το σχήμα: προαστιακό τοπίο, μητροπολιτικό τοπίο, φυσικό πάρκο. Η ελεγχόμενη διαφοροποίηση του ιστού σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της συνεκτικότητάς του επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση ενός βασικού οργανωτικού κανάβου, η κατεύθυνση του οποίου ορίζεται από τον ευνοϊκό προσανατολισμό Β/Ν καθώς και από την κατεύθυνση του άξονα Αδριάνειου υδραγωγείου.
4.
Τέλος, ο χαρακτήρας της προτεινόμενης επίλυσης υπερκαθορίσθηκε από την επιθυμία του αναθέτη να ακολουθηθούν οι αρχές ενεργειακού και βιοκλιματικού σχεδιασμού.
5.
Η διάκριση των περιοχών της Διεθνούς Ζώνης από τη Ζώνη Κατοικίας κατά την περίοδο της ολυμπιακής χρήσης εξυπηρετεί τις απαιτήσεις των ολυμπιακών προδιαγραφών και εξασφαλίζει τον έλεγχο στις κινήσεις των αθλητών, των διαπιστευμένων επισκεπτών και των εργαζόμενων.
Η Διεθνής Ζώνη και το μετα-Ολυμπιακό Πολεοδομικό Κέντρο χωροθετούνται κατά μήκος του Δυτικού ορίου του συνολικού γηπέδου, κατά μήκος της εξωτερικής λεωφόρου ταχείας κυκλοφορίας. Η οργάνωση των κτιριακών όγκων των περίπου 18 000τ.μ. της Ολυμπιακής χρήσης και των 48 000 τ.μ. κλιμακώνεται πάνω στις φυσικές κλίσεις του γηπέδου της Διεθνούς Ζώνης στο Δυτικό όριο του οικισμού. Η εναλλαγή των κτιριακών όγκων με τους υπαίθριους χώρους αποδίδει μια ενδιαφέρουσα διαδοχή έξι περίπου ισομεγεθών πλατειών -η πλατεία της εισόδου, η πλατεία της αγοράς, η πλατεία των τελετών, η πλατεία του Δημαρχείου, η πλατεία της ρέμβης, η πλατεία του νερού- η οποία, σε συνδυασμό με τις τοπικές διαφοροποιήσεις της δόμησης και των υψών των κτιρίων, υποστηρίζει τον επιθυμητό αστικό χαρακτήρα της ζώνης. Η περιοχή κατοικίας αναπτύσσεται εν επαφή με τη Διεθνή Ζώνη/Πολεοδομικό Κέντρο και προς το Δυτικό όριο με το άλσος του Αεροδρομίου της Δεκέλειας.
6.
Η οργάνωση των μονάδων κατοικίας γίνεται με ενιαίο τρόπο, που επιτρέπει την προσαρμογή στη μαλακή φυσική κλίση του γηπέδου και εξασφαλίζει το βέλτιστο –Νότιο- προσανατολισμό, ενώ ο περιορισμός του μήκους παράθεσης των μονάδων κατοικίας δημιουργεί οπτικά φράγματα και εγγυάται τον καλό αερισμό του οικισμού. Τα μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των κτιρίων και το ελαχιστοποιημένο οδικό δίκτυο περιγράφουν έναν ομογενή "τάπητα" περιοχής κατοικίας με χαρακτήρα προαστιακού οικισμού.
Οι 4 περίπου ισομεγέθεις υποενότητες κατοικίας δημιουργούνται από την τομή της γραμμικής ζώνης των κοινωφελών εξυπηρετήσεων με τη ζώνη του γραμμικού Αδριάνειου πάρκου. Οι ζώνες αυτές περιλαμβάνουν τις εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού Κέντρου κατά την Ολυμπιακή χρήση και τις κοινωφελείς και λοιπές λειτουργίες οικιστικού εξοπλισμού στη μετα-Ολυμπιακή φάση. Η διάταξη αυτή επιτρέπει να δημιουργηθούν οι 4 γειτονιές κατοικίας με άμεση πρόσβαση και σε σύνδεση με τις λοιπές εκτός κατοικίας λειτουργίες. Κάθε ζώνη έχει το δικό της ιδιαίτερο λειτουργικό χαρακτήρα και αισθητική. Η οριζόντια ζώνη είναι πιο εξωστρεφής, σε άμεση συνέχεια με τη Διεθνή Ζώνη και το Πολεοδομικό Κέντρο και φιλοξενεί τις λειτουργίες του εμπορίου, της εστίασης, της διοίκησης, της υγείας, της πυρόσβεσης και της ψυχαγωγίας ενώ οι προστιθέμενες λειτουργίες της μεταολυμπιακήςφάσης (π.χ. η εκπαίδευση) αλλά και οι μετασχηματισμοί των χρήσεων οδηγούν σε μετασχηματισμούς της αισθητικής και στην ενίσχυση του αστικού χαρακτήρα του οικισμού. Η κατακόρυφη ζώνη Β/Ν είναι πιο εσωστρεφής, με άμεση αναφορά στην τοπική κοινότητα, και λειτουργεί σαν ένα «ρήγμα» αναψυχής, παραλαμβάνοντας κυρίως χρήσεις ψυχαγωγίας και πολιτισμού. Έχει σαφώς πιο «φυσική» αισθητική με τη συνδυασμένη παρουσία πράσινου και νερού (αναφορά στο αρχαιολογικό παρελθόν και τα σημερινά ρέματα τα περιοχής), και αξιοποιεί την παρουσία των αρχαιολογικών ευρημάτων, με στόχο να προσδώσει μιαν απαραίτητη ταυτότητα και ιστορική αναφορά στο νέο οικισμό. Κάθε οικοδομικό Τετράγωνο περιλαμβάνει ανάμειξη διαφόρων τύπων κατοικιών κατά μικρότερες ενότητες, με επιδίωξη ένα συνδυασμό ποικιλίας, τάξης και αναγνωσιμότητας. Η ελεύθερη διάταξη των μονάδων κατοικίας εντός του Οικοδομικού Τετραγώνου εξασφαλίζει βέλτιστες βιοκλιματικές συνθήκες, με πλήρη τήρηση των απαιτήσεων προσανατολισμού, ηλιασμού και φυσικού δροσισμού.
7.
Οι αθλητικές εγκαταστάσεις τοποθετούνται στο Β. τμήμα, το οποίο λόγω της γεωμετρίας του είναι δυσμενές για την ανάπτυξη της κατοικίας. Ωστόσο, στη μετα – Ολυμπιακή φάση η συγκεκριμένη θέση, με εύκολη προσπέλαση και από εξωτερική αρτηρία και από το εσωτερικό συλλεκτήριο δίκτυο, είναι πλεονεκτική για τη χρήση των εγκαταστάσεων από τον ευρύτερο οικιστικό περίγυρο. Με την εγκατάσταση του τοπικού σχολικού Γυμνασίου - Λυκείου, και την προτεινόμενη εγκατάσταση ενός Αθλητικού Γυμνασίου – Λυκείου με υπερτοπική λειτουργία, η περιοχή θα αναδειχθεί σε πυρήνα ενός εκπαιδευτικο-αθλητικού συνόλου, ως «συνέχεια» του Ολυμπιακού χαρακτήρα της περιοχής.
Η κυκλοφορία στο εσωτερικό του οικισμού εξυπηρετείται από ένα συνεχές δίκτυο συλλεκτήριων οδών με μορφή διπλού δακτυλίου και από ένα ευρύ δίκτυο πεζοδρόμων το οποίο συναντάται σε διάφορα σημεία με το κύριο πλέγμα.
